Ortada oynanan oyun anlamAi??na gelir. Ortaoyunu yuvarlak, Ai??evresi seyircilerle dolu bir alanda oynanAi??r. Bu biAi??imdeki oynanAi??AYa deAYiAYik A?lkelerde de raslanAi??r. Oyun alanlarAi?? genellikle aAi??Ai??k havada oluAYturulur. Ortaoyununda dekordan Ai??ok giysiye Ai??nem verilir. BaAY kiAYileri aynAi?? zamada oyunun dA?zenleyicisi olan PiAYekar ile oyunun baAY gA?ldA?rA?cA? tipi Kavuklu’dur. Dekor olarak bir paravan ve onun Ai??nA?nde alAi??ak bir hasAi??r iskemle (peyke) kullanAi??lAi??r. Paravana Yeni DA?nya da denilir. Gerek oyunun baAYAi??nda ve iAi??inde, gerekse bAi??lA?m geAi??iAYlerinde mA?zik kullanAi??lAi??r. Ortaoyununun sahneleniAYinde dAi??rt bAi??lA?m vardAi??r. Bunlar Ai??ndeyiAY, ortaoyunu (sAi??yleyiAY), oyun (fasAi??l) ve bitiriAYtir.
Ortaoyununda genellikle zurna ve Ai??ifte-nA?ra gibi nefesli ve vurmalAi?? sazlarla insan sesi kullanAi??lAi??r.
Oyun kiAYilerinin giysileri onlarAi??n Ai??zelliklerini yansAi??tAi??r. AyrAi??ca PiAYekar’Ai??n elinde iki dilimli tahtadan yapAi??lmAi??AY AYakAYak bulunur. Bu aynAi?? zamanda PiAYekar’Ai??n yAi??nlendirici Ai??zelliAYini yansAi??tAi??r.
Yuvarlak bir alandan oluAYan oyun yeri oyuncularAi??n sA?rekli yer ve yAi??n deAYiAYtirmelerine neden olur. Bu durum izleyicilerin oyunu daha rahat izlemelerini saAYlar. Oyuncular belli rollerde ustalaAYmAi??AYlardAi??r. Ai??zleyici de Ai??zellikle o oyuncularAi?? ustalaAYtAi??AYAi?? rol ya da rollerde izlemek ister.
Ai??ndeyiAYte, zurnanAi??n Ai??aldAi??AYAi?? PiAYekar HavasAi??yla PiAYekar gelir, halkAi?? selamlayAi??p zurnacAi??yla konuAYur ve oyunun adAi??nAi?? bildirir. Bundan sonra zurna Kavuklu HavasAi??nAi?? Ai??alar, Kavuklu ile CA?ce veya Kambur (kavuklu arkasAi??) gelir. Bundan sonra ortaoyunu (sAi??yleyiAY) bAi??lA?mA? baAYlar. KaragAi??z oyunundaki sAi??yleyiAY (muhavere) bAi??lA?mA?nA? andAi??rAi??r. Bu bAi??lA?mde tanAi??dAi??k Ai??Ai??kmalar, ters anlamalar, Ai??ene yarAi??AYAi??, tekerlemeler gibi gA?ldA?rA?cA? Ai??geler bulunur. Her AYeyin dA?AY olduAYu anlaAYAi??ldAi??AYAi??nda oyun (fasAi??l) bAi??lA?mA?ne geAi??ilir. Bu bAi??lA?mde belli bir olay temsil edilir. Ai??AYsiz olan Kavuklu’ya PiAYekar’Ai??n bir dA?kkan ya da ev kiralamasAi??yla baAYlar.
KaragAi??z oyunlarAi??na Ai??ok benzeyen oyun (fasAi??l) bAi??lA?mA? esas oyun bAi??lA?mA?dA?r. Genellikle dA?kkan dekorundan ve “Yeni DA?nya” denilen ev dekorunda geliAYip sonuAi??lanAi??r. BitiriAYte oyunu yine PiAYekar bitirir. Seyirciden kusurlarAi?? iAi??in Ai??zA?r dileyip bir sonraki oyunun adAi??nAi?? ve yerini duyurur.
Ortaoyunun gA?ldA?rme yAi??ntemi KaragAi??z’e benzer. Ortaoyunu KaragAi??z’den ayrAi?? olarak canlAi?? oyuncular tarafAi??ndan sahnelenir. EleAYtiri ve taAYlamalara da yer verilen Ortaoyununun en Ai??nemli Ai??zelliAYi gAi??stermeci tiyatro biAi??iminde olmasAi??dAi??r. Her AYey gAi??stermeliktir. Seyirci oyun kahramanAi?? ile benzetmeci tiyatrodaki gibi Ai??zdeAYleAYmez. Ai??zlediAYinin bir oyun olduAYunu bilir. Ai??rneAYin kapAi?? aAi??Ai??lAi??rken “gacur gucur” diye aAYAi??zla ses Ai??Ai??karAi??lAi??r. Ya da birkaAi?? katlAi?? evdeki merdivenlerin yerine Yeni DA?nyadaki iskemlenin A?zerine Ai??Ai??kAi??lAi??r.
Oyunda gerAi??eAYin yanAi??lsamasAi??nAi?? yAi??kmak iAi??in oyundaki eylemler kesintiye uAYratAi??lAi??p kAi??sa bAi??lA?mlere ayrAi??lAi??r. Oyunun Ai??ykA?sA? belli olmakla birlikte Ai??ok fazla doAYaAi??lama yapAi??lAi??r. GA?ncel olan, oyunun bir parAi??asAi?? gibi sunulur. Buna baAYlAi?? olarak oyunun oynanma sA?resi uzatAi??lAi??p kAi??saltAi??labilir. Ortaoyunu, konularAi??nAi?? masallardan, efsanelerden, eski halk Ai??ykA?lerinden, geleneklerden, gAi??rgA? kurallarAi??ndan, batAi??l inanAi??lardan, ev yaAYamAi??ndan, mahalle yaAYamAi??ndan alAi??r. Toplumsal ve siyasal taAYlamalara da yer verir.
Ortaoyunu KiAYileri
Ortaoyunu kiAYileri kalAi??plaAYmAi??AY tiplerden oluAYur. Bunlar konuAYma, davranAi??AY ve giysileriyle hemen tanAi??nAi??rlar. Oyun alanAi??na girmeden Ai??almaya baAYlayan mA?zik de tanAi??nmalarAi??na yardAi??mcAi?? olur. Her tip baAYlAi?? olduAYu kesimin ya da toplumun bA?tA?n karakteristik Ai??zelliklerini yansAi??tAi??r. GenelleAYtirilmiAY kiAYilerdir.
PiAYekar: KaragAi??z oyunundaki Hacivat’Ai??n karAYAi??lAi??AYAi??dAi??r. Oyun baAYAi??dAi??r. Oyunu baAYlatAi??r, geliAYmesini saAYlar ve bitirir. Elindeki AYakAYakla hem oyuncu hem yAi??netmen hem de yazar gibi davranAi??r.
Kavuklu: KaragAi??z oyunundaki karAYAi??lAi??AYAi?? KaragAi??z’dA?r. Ortaoyununun baAY gA?ldA?rA?cA?sA?dA?r. PiAYekar’la birlikte oyunu yA?rA?ten ikinci oyuncudur. BA?tA?n oyuncular oyun alanAi??na girip Ai??Ai??ksalar da Kavuklu hep sahnededir. Kavuklu her karmaAYAi??k olayAi??n iAi??inde vardAi??r. BildiAYini bilmemeyi, gAi??rdA?AYA?nA? gAi??rmemeyi oynar. Herkesi uAYraAYtAi??rAi??p ilgilerini Ai??ekip oyunun geliAYmesini saAYlar.
Ai??elebi: Mal mA?lk sahibi, mirasyedi, zampara bir kiAYiyi temsil eder.
Zenne: Sevgili, eAY, hayat kadAi??nAi?? gibi rolleri oynayan erkek oyunculardAi??r. Kavuklu’nun veya PiAYekar’Ai??n karAi??sAi??, kAi??zAi??, tanAi??dAi??AYAi?? rollerinde oynadAi??klarAi?? gibi oyunun diAYer kiAYileriyle de ya sevda ya da alacak verecek iliAYkileri vardAi??r.
CA?ce veya Kambur: Oyunun baAYAi??nda Kavuklu ile birlikte meydana Ai??Ai??kar. Onun ardAi??ndan yA?rA?yen “Kavuklu arkasAi??” diye de adlandAi??rAi??lan bedensel veya zihinsel engelli kiAYidir.
Ortaoyununa Bir Ai??rnek:
KAi??AzITHAi??NE SAFAi??SI
GAi??RAi??Az
(Zurna PiAYekA?r havasAi?? Ai??alar. PiAYekA?r gelir, iki eliyle dAi??rt tarafAi??ndaki hA?zAi??rAi??nu selA?mlar.)
PAi??AzEKAi??R – Efendim, safA? geldiniz. (ZurnacAi??’ya hitA?ben) – AmmA? benim pehlivanAi??m!
ZURNACI – Buyurun A?stadAi??m!
PAi??AzEKAi??R – Bu da hesap deAYil.
ZURNACI – Nedir hesabAi??n?
PAi??AzEKAi??R – OAYlum, borcunu ver kasabAi??n.
- “KA?AYAi??thane SafA?sAi??” oyununun taklidini aldAi??m, Ai??al da oyunumuz baAYlasAi??n; teAYrif buyuran zevA?t-i kiram zevk-yA?b olsunlar. (Bir kenara Ai??ekilir oturur)
ORTAOYUNU (SAi??YLEYAi??Az)
(Zurna Kavuklu havasAi?? Ai??alar. Kavuklu, arkasAi??nda bir Kambur ile meydana gelir, zurna duruncaya kadar devir yapar. PiAYekA?r, Kavuklu’nun gA?zergA?hAi??na gelerek onlarAi??n devrini seyr eder.)
KAVUKLU – (ArdAi??na dAi??nerek) Haa! AlmAi??AYsAi??n.
KAMBUR – Neyi almAi??AYAi??m?
KAVUKLU – Neyi al dediler evden sana, sersem!
KAMBUR – Haa! ” – Ai??ok yoruldunsa dur da nefes al.” dediler. Onu mu soruyorsun?
KAVUKLU – Hay abdal hay! (YA?rA?r) Onu tembih etmeAYe ne hA?cet, oAYlum. Onu sen kendi kendine yaparsAi??n. Ulan, sana Ai??- Zembili al.Ai?? demediler mi?
KAMBUR – Haa! Sahi, annem Ai??yle dediydi. AldAi??m mAi?? acaba?
KAVUKLU – (ArdAi??na dAi??nerek) Ulan, benimle eAYleniyor musun, eAYek herif? SAi??rtAi??ndaki ne?
- (Bir eliyle sAi??rtAi??nAi?? yoklayarak) Haa! Ulan, sahiden almAi??AYAi??m.
PAi??AzEKAi??R – (Birdenbire) Aman da maAYallah! Hak nazardan saklasAi??n! O ne endam, o ne letA?fet, o ne Ai??edik pabuAi??… DoAYrusu gAi??renler gAi??ptaya dA?AYecekler. YakAi??AYAi??klAi?? ve zarif. Peh peh peh peh!
KAVUKLU – (Birdenbire irkilerek) Ulan, Ai??smail, bunu sen her vakit yapAi??yorsun. Ai??nsan dalgAi??n dalgAi??n yA?rA?rken, birdenbire baAYAi??rarak insanAi?? A?rkA?tA?yorsun. DoAYrusu, AYu yaptAi??AYAi??n…
PAi??AzEKAi??R – Aman, birader, insanlar A?rkmez. Ai??A?rkmeAi?? tabiri hayvanlara kullanAi??lAi??r. Sen birdenbire irkildin.
KAVUKLU – Silkindim, milkindim, her ne hal ise. Adam gibi insanAi?? karAYAi??lasan da adamAi?? korkutmasan olmaz mi, be yahu?
PAi??AzEKAi??R – Efendim senin bu lA?tif lebessA?mA?n insanAi?? hayrete bAi??rakAi??yor, artAi??k baAYka AYeyler de dA?AYA?nemiyor. Hele o biniAYin insanAi??n aAYzAi??nAi??n suyunu akAi??tAi??yor.
KAVUKLU – TabiAi??. Sade senin deAYil ananAi??n da aAYzAi??nAi??n suyu akardAi??. Birader, sen ne sAi??ylA?yorsun!
PAi??AzEKAi??R – CanAi??m, efendim, bir kere gAi??zden nihA?n oldun mu idi, aylarca kaybolur, hepimizi meraka dA?AYA?rA?rdA?n. Yine Ai??yle oldu da, seni gAi??rA?nce sevindim ne sAi??yleyeceAYimi AYaAYAi??rdAi??m. Arkandaki mahdum mu?
KAVUKLU – Ai??smail, eAYleniyor musun?
PAi??AzEKAi??R – Aman, birader, neden eAYlendiAYime hA?km ettin?
KAVUKLU – Ulan, sen beni gAi??rmeyeli haydi haydi iki ay, bilemedin A?Ai?? ay olsun. A?Ai?? ayda benim bu kadar Ai??ocuAYum olur mu?
PAi??AzEKAi??R – CanAi??m, Ai??yle deme, insan hali bu. Bir de bakarsAi??n…
KAVUKLU – Bakar sensin.
PAi??AzEKAi??R – CanAi??m, sAi??zA?mA? ne kesiyorsun? Ne bileyim? Seni kaybettiAYimiz mA?ddet zarfAi??nda bir evlA?t sahibi olamaz mAi??sAi??n?
KAVUKLU – Ulan, A?Ai?? ayda bu kadar evlA?t olur mu?
PAi??AzEKAi??R – Peki, o halde kim o Ai??yle?
KAVUKLU – O, bizim komAYulardan birinin evlA?tlAi??AYAi??. Benim Ai??arAYAi??ya Ai??Ai??kacaAYAi??mAi?? anlayAi??nca, yaAYlAi?? kadAi??n Ai??teberi almasAi??nAi?? beceremiyor, yalvardAi??, kendine lA?zAi??m birkaAi?? AYeyi Ai??- AlAi??ver.Ai?? dedi. Ai??AYte bu Ai??ocuk da onun, anladAi??n mAi???
PAi??AzEKAi??R – Haa! AnladAi??m: yanaAYma.
………..