Dilin insanlar arasAi??nda anlaAYmayAi?? saAYlayan, anlamlAi?? veya anlamsAi??z en kA?Ai??A?k birimine sAi??zcA?k denir. SAi??zcA?kler kullanAi??ldAi??klarAi?? cA?mleye gAi??re anlam ve gAi??rev kazanAi??rlar. Burada sAi??zcA?klerin anlamsal nitelikleri A?zerinde durulacaktAi??r.
Ai??rneAYin, “bakmak” sAi??zcA?AYA?nA?n kazanabileceAYi anlamlardan bazAi??larAi??nAi?? Ai??rnek cA?mleler iAi??erisinde kullanarak inceleyelim:
Az BaktAi??m; ama arabadan inanlerin arasAi??nda onu gAi??remedim.
(BakAi??AYAi?? bir AYeyin A?zerine Ai??evirmek)
Az Bu sAi??zcA?AYA?n anlamAi??nAi?? bulmak iAi??in birkaAi?? sAi??zlA?AYe baktAi??m.
(Ai??ncelemek, araAYtAi??rmak)
Az YalAi??nAi??n limana bakan penceresinden Ai??evreyi seyrediyordu.
(YA?zA? bir yAi??ne doAYru olmak)
Az Bu taya iyi bakarsanAi??z ileride Ai??ok iyi bir at olur.
(Bir AYeyin geliAYmesi iAi??in emek vermek)
Az A?Ai?? Ai??ocuklu bir aileye bakAi??yor.
(Beslemek, geAi??indirmek)
Az Evin bA?tA?n iAYlerine o bakAi??yor.
(Ai??lgilenmek)
Az BaktAi??m ki laftan anlamAi??yor, sesimi kestim.
(Anlamak, farkAi??na varmak)
Bir sAi??zcA?k sAi??ylendiAYinde aklAi??mAi??za ilk gelen, kavrayAi??AYAi??mAi??zda ilk uyandAi??rdAi??AYAi?? anlamdAi??r. KAi??sacasAi??, bir sAi??zcA?AYA?n biAi??imlenmesinde, kuruluAYunda esas olan anlamdAi??r.
Ai??rnek :
Az BoAYazAi??mda bir yanma var. (Temel Anlam)
Az AyaAYAi??nda eski bir spor ayakkabAi?? var.
Az Biraz sonra toprak bir yola girdik.
Az KanadAi?? kAi??rAi??k bir martAi?? gAi??rdA?m.
Az Yataktan kalkarken baAYAi??mAi?? duvara Ai??arptAi??m.
Az SAi??cak Ai??orbayAi?? iAi??ince rahatladAi??m.
Az Dolaptan temiz elbiselerini Ai??Ai??kardAi??.
Az Ahmet’in burnu iyi koku alAi??r.
Az AAYzAi??nda yaralar oluAYmuAYtu.
Az Elini hAi??rsla masaya vurdu.
Az Ai??ri hantal gAi??vdesini zorlukla sA?rA?klA?yor gibiydi.
Az GAi??lA?n kAi??yAi??larAi??nAi?? yapraksAi??z, bodur aAYaAi??lar kuAYatmAi??AYtAi??.
Bir sAi??zcA?AYe temel anlamAi??nAi??n dAi??AYAi??nda yeni yeni anlamlar yA?kledikAi??e anlamAi??nAi??n da derece derece soyutlaAYtAi??AYAi?? gAi??rA?lA?r.
Ai??rnek :
Az TAi??rende, Kurdeleyi kAi??yA?n muhtarAi?? kesti. (Somut temel anlam)
Bir sAi??zcA?k tek baAYAi??na kullanAi??ldAi??AYAi??nda temel anlamAi??nAi?? korur. Ancak cA?mle iAi??inde temel anlamAi??ndan uzaklaAYabilir.
Ai??rnek :
“KaAi??mak” sAi??zcA?AYA?nA?n temel anlamAi?? “bir yerden gizlice ve Ai??abucak uzaklaAYmak”tAi??r.
Az “Ben Ai??alAi??AYmaktan hiAi??bir zaman kaAi??mam.” cA?mlesinde temel anlamAi??ndan uzaklaAYmAi??AYtAi??r.
SAi??zcA?klerin Temel AnlamlarAi??yla Ai??lgili Dikkat Edilecek Noktalar :
Temel anlamAi?? somut olan sAi??zcA?kler, Ai??ncelikle somut ve mecaz anlamlar kazanAi??r.
Ai??rnek :
“ateAY”Ai?? sAi??zcA?AYA?, temel anlamAi??yla dA?AYA?nA?ldA?AYA?nde “bir nesnenin etrafa Ai??sAi?? ve Ai??AYAi??k yayarak yanmasAi??” biAi??iminde aAi??Ai??klanabilir, temel anlamAi?? somuttur.
Az HastanAi??n ateAYi sabaha kadar dA?AYmA?AYtA?. (Somut yan anlam)